Doorgaan naar hoofdcontent

Landschap

.
In Barbarber van september 1968 verscheen deze tekst van Chr.J. van Geel:

       LANDSCHAP

       Een kiezelsteen, drie mieren en een mus.

Niets bijzonders, maar de titel ‘Landschap’ geeft aan het geheel toch nog iets opmerkelijks, en ook wel iets hilarisch: de grote tegenstelling tussen het weidse geheel dat met de benaming ‘landschap’ opgeroepen wordt en de kleine wereld van kiezel, mier en mus, gezien ergens op een halve tegel in een achtertuin, of onder de struiken in een stadspark. Een miniatuurtafereel gezien als een landschap: dat past wel bij Van Geel, de dichter van het kleine, de tekenaar van het onooglijke, de precieuze perfectionist. Hij portretteerde zichzelf als volgt, in hetzelfde tijdschrift Barbarber, een jaar later:

       PORTRET

       Alleen op stijve vellen kan hij tekenen
       in minuskulen en op klein formaat.
       Hij is een man die met een hamer
       de kiezelstenen in zijn tuinpad slaat.

Onder de landschapsregel staan de initialen J.A.E. Dat betekent dat de regel niet van Van Geel zelf is, maar een ‘objet trouvé’, een door hem gevonden citaat. De initialen moeten wel die van J.A. Emmens zijn, vriend van Van Geel, meelezer, en zelf ook dichter. Was het citaat door Van Geel gevonden in de conversatie met Emmens, in de correspondentie, in zijn werk of elders? En was het tekstje in zijn geheel van Emmens, of had Van Geel de readymade nog bewerkt? Het aardige van dit soort teksten (en van de bijbehorende opvatting van literatuur) is dat de bron er juist niet toe doet – maar ik wil het toch altijd graag weten.
       In de bundel Kunst- en vliegwerk (1957) van Jan Emmens vinden we een gedicht waarin een Leeuw voorkomt, een kikker, de vogel Rok, een Kurassier, plaatsnamen als de Achterhoek en Amalfi en uitgeschreven jaartallen als achttiendertig en elftachtig – allemaal dingen die even de aandacht op zichzelf vestigen.

       DE LEEUW VAN JUDA

       Nu ik al heel veel weet, weet ik wat beter
       dat ik veel minder voel, alleen
       soms het verlangen om te zijn
       de Leeuw van Juda, Kurassier
       uit achttiendertig, kikker in de Achterhoek,
       een zonderlinge sukkel, vogel Rok,
       gemeentesecretaris van Amalfi in elftachtig.

       Ik zie natuurlijk in dat dit onmogelijk is
       en hark met zorg mijn tuin aan, mij verbazend
       over een kiezelsteen, drie mieren en een mus
       die in de stilte niet kan aarden.

Door al die aandachttrekkende woorden in het eerste deel las ik er aanvankelijk overheen, over de kiezelsteen, de drie mieren en de mus, onopvallend aanwezig in de tweede helft van het gedicht. Maar toen ik ze eenmaal gezien had, meende ik in de slotregels ook meteen een Emmens-pendant te lezen van Van Geels portret van de man die met een hamer de kiezels in zijn pad slaat. Tegenover de wereld en de wereldgeschiedenis in de eerste strofe staat in de tweede strofe de onooglijke achtertuin en de verwondering om wat zich daar nu afspeelt.
       Van Geel zal zich herkend hebben in deze aandacht voor het kleine landschap met zijn eigen proporties: een wereld met drie mieren en daarnaast een veel grotere kiezelsteen waarboven zich een nog veel grotere mus verheft – een mus die in de stilte niet kan aarden.


(Bewerking van ‘Emmens’, in ‘Het Van Geel Alfabet. Derde supplement’, Tirade, nummer 385, augustus 2000)

• Jan Emmens

Reacties

Populaire posts van deze blog

Krispijn

. De dichter Chr.J. van Geel was al 41 jaar oud toen hij, in 1958, debuteerde, met een dikke bundel: Spinroc en andere verzen , 148 pagina’s. In de jaren daarvoor had hij al veel gedichten geschreven, maar zonder daarvan iets te publiceren. Van Geel was erg kritisch op zichzelf, en onzeker – wat in dit geval vermoedelijk wel hetzelfde is. Hij kon erg goed twijfelen.        Zijn vriend Enno Endt en zijn levensgezel Thérèse Cornips stelden in 1955 daarom, zonder dat hij het wist, een strenge bloemlezing samen uit alle gedichten die zij op dat moment voorgelegd hadden gekregen: 78 gedichten die zij goed genoeg vonden voor publicatie en waarvan zij dachten dat Van Geel dat eigenlijk ook wel vond. Enno Endt schreef ze allemaal met de hand over in twee schoolschriften. De titel voor deze stiekem uitgekozen gedichten was Roofdruk , de vakterm voor een uitgave waarvan de auteur geen weet heeft. Ze legden de twee schriften voor aan enkele uitgevers, maar het k...

Gandhi

. In zijn column van afgelopen maandag op de opiniepagina van NRC haalde Stephan Sanders een gesprekje aan tussen een journalist en Mahatma Gandhi (1869-1948). Gandhi was, kort gezegd, de man die Brits-Indië voorging in de geweldloze bevrijding van de koloniale bezetter. In 1947 werd India onafhankelijk. Gandhi had zo zijn gedachten over de cultuur van de westerlingen, zoals blijkt uit dit korte gesprek:        – En wat denkt u van de westerse beschaving?        – Ik denk dat het een goed idee zou zijn. De kenner van het werk van Chr.J. van Geel zal dit citaat bekend voorkomen. In januari 1968 nam Barbarber deze tekst van hem op:        INTERVIEW MET GANDI        – Wat denkt u van de europese kultuur?        – Een goed idee. Van Geel zal het ergens in een krant of tijdschrift zijn tegengekomen en hij z...

Consi

. Chris van Geel (1917-1974) woonde tijdens de Tweede Wereldoorlog in Amsterdam, aan de Herengracht, hoek Amstel, even zijde, nummer 598. Natuurlijk had hij het moeilijk, zoals iedereen. Tijdens de Hongerwinter werd het ook voor hem steeds lastiger om nog aan voedsel te komen. Van Geel, al lang en dun van zichzelf, werd nu helemaal een broodmagere verschijning.        Eén keer in de week mocht hij komen eten bij de familie Heijdenrijk, bekend van de firma Heijdenrijk, de lijstenmakerij. De Heijdenrijks hadden een paar adressen waar hij ook af en toe kon aanschuiven. “Zo kwam ik de week wel door, zij het met moeite”, vertelde hij later aan G. Brands. Maar de nood was hoog. “Ten slotte betaalde ik ook 5 gulden voor een sigaret, een Consi, bij een portier op het Thorbeckeplein.”        Consi leek mij de naam van een Engels of Amerikaans sigarettenmerk. Het zuiden van Nederland was in het najaar van 1944 al bevrijd. Daa...