Gandhi

In zijn column van afgelopen maandag op de opiniepagina van NRC haalde Stephan Sanders een gesprekje aan tussen een journalist en Mahatma Gandhi (1869-1948). Gandhi was, kort gezegd, de man die Brits-Indië voorging in de geweldloze bevrijding van de koloniale bezetter. In 1947 werd India onafhankelijk. Gandhi had zo zijn gedachten over de cultuur van de westerlingen, zoals blijkt uit dit korte gesprek:

       – En wat denkt u van de westerse beschaving?
       – Ik denk dat het een goed idee zou zijn.

De kenner van het werk van Chr.J. van Geel zal dit citaat bekend voorkomen. In januari 1968 nam Barbarber deze tekst van hem op:

       INTERVIEW MET GANDI

       – Wat denkt u van de europese kultuur?
       – Een goed idee.

Van Geel zal het ergens in een krant of tijdschrift zijn tegengekomen en hij zal er met een glimlach op hebben gereageerd, zoals de meeste mensen vermoedelijk. Hij stuurde het naar Barbarber, het “tijdschrift voor teksten”, dat graag dit soort kant en klare “gevonden teksten” afdrukte.
       Van Geels weergave van het gesprekje wijkt op een aantal punten af van de versie die Stephan Sanders geeft. Werd Gandhi nu gevraagd naar de ‘westerse’ of de ‘Europese’ beschaving? Dat is niet helemaal hetzelfde. En ging het nu om ‘beschaving’ of ‘cultuur’? Ook niet helemaal hetzelfde. En gaf Gandhi nu een kort of een langer antwoord? In vertaling: drie of negen woorden?
       Als je op zoek gaat naar de bron van dit citaat, blijken er verschillende versies de ronde te doen. Er is er ook nog een waarin Gandhi niet naar de ‘Europese’ of ‘westerse’, maar naar de ‘moderne’ beschaving (of cultuur) wordt gevraagd. ‘Modern’ is nog net weer wat anders dan ‘Europees’ of ‘westers’. Maar voor de bewering, en de grap, maakt dat natuurlijk niet veel uit. De meest geciteerde versie is deze:

       – What do you think of western civilisation?
       – I think it would be a good idea.

Maar een bron hiervoor is tot nu toe nergens gevonden. Het citaat is pas in omloop gekomen na de uitzending van een Amerikaanse tv-documentaire over Gandhi in 1967, maar in de documentaire zelf komt het niet voor. De econoom Ernst Friedrich Schumacher vermeldt in zijn Good Work (1979) dat hij Gandhi de opmerking had zien en horen maken in de gefilmde aankomst van Gandhi in Engeland, in 1930, met de boot, in Southampton, waar veel verslaggevers en een enorme schare mensen hem op stonden te wachten. Misschien is hem daar, onder aan de loopplank, als eerste gevraagd wat hij van de westerse beschaving vond, maar in de filmbeelden is dat niet te zien of te horen. Klopt Schumachers bewering wel? Gandhi kwam bovendien niet in 1930 in Engeland aan, zoals hij schrijft, maar pas een jaar later. In Londen nam hij in 1931 deel aan een rondetafelconferentie over de toekomst van India. Daarna maakte hij een reis door Engeland, onder grote publieke belangstelling. Ook bij die tournee zal er volop gelegenheid zijn geweest om hem te vragen wat hij van de westerse beschaving vond, maar ook daar zijn geen bewijzen voor.

       De uitspraak van Gandhi “is zeer waarschijnlijk apocrief”, moet Stephan Sanders tot zijn teleurstelling concluderen. “Het citaat is zo goed dat je het eigenlijk niet gecheckt wilt hebben.”